TWENTE

Twente kent 67 erven. Hoewel Twente een beperkt gebied is en de boerderijen binnen de streek veel overeenkomsten vertonen, zijn er ook opvallende verschillen. In het oosten vind je de boerderijen en bijgebouwen met rechte topgevels, vaak betimmerd met eikenhout. Op het dak meestal rode pannen en brede witte windveren. In het westelijk deel van Twente zijn er vooral de afgeschuinde schilddaken, de zogeheten wolfseinden, vaak geheel of gedeeltelijk rietgedekt. En in het zuiden komen nog boerderijen voor met ver naar beneden doorlopende wolfsdaken, met diep weg naar binnen gelegen niendeuren. Veelal met grijze (“blauwe”) dakpannen. Ook zijn er natuurlijk allerlei mengvormen.

​

In het oosten van Twente lagen de meeste boerderijen in de Middeleeuwen in groepen rondom betrekkelijk kleine akkerbouwcomplexen (kampen of essen). Hier overheerste het akkerbouwbedrijf en was rogge het voornaamste product. Rondom het cultuurland lagen uitgestrekte heidevelden, de zogenaamde ‘woeste gronden’. Deze dienden als gemeenschappelijke weidegrond en voor het steken van plaggen, die men gebruikte als brandstof en voor de bemesting van de akkers.

Onder invloed van landbouwhervormers en grootgrondbezitters werden de woeste gronden vanaf ongeveer 1820 verdeeld onder de gebruikers en werd een eerste begin gemaakt met de ontginningen. Die kwamen echter pas goed op gang tegen het einde van de negentiende eeuw, toen kunstmest aan bod kwam en men niet langer afhankelijk was van de beperkte hoeveelheid dierlijke mest. Eerst werden de lagere gronden omgezet in grasland en later, vooral na 1920, werden ook de hogere heidegronden ontgonnen. Op het nieuw-ontgonnen land werden grote aantallen nieuwe, vaak kleine boerderijen gebouwd. De Twentse historische boerderijen kan men daardoor qua ouderdom verdelen in twee groepen: de oude erven, die vaak al voor de zestiende eeuw bestonden en die welke pas na de markedeling werden gesticht. Van de oude boerderijen is bekend dat deze grotendeels in de periode 1650-1750 werden vernieuwd en vergroot.

​

De negentiende eeuw bracht een volgende vernieuwings- en verbouwingsgolf, toen de oude vakwerkwanden overal werden vervangen door baksteen. Bouwhistorisch onderzoek heeft echter aangetoond dat in veel van de boerderijen op de oude erven ondanks hun negentiende- of zelfs twintigste-eeuwse uiterlijk de oude kern toch bewaard is gebleven. De boerderijen zijn hier vaak veel ouder dan hun uiterlijk doet vermoeden.