TWENTE
Kerken van tufsteen
Blasiuskerk Delden
Toepassingen en herkomst
Toepassing van gemalen tuf als puzzolaan (een component van een bindmiddel die een reactie aangaat met kalk, waardoor binding en sterkte ontstaat) was reeds aan de Romeinen bekend en werd door hen ook in Germaanse streken toegepast. In Nederland werd de tufsteen als blokken geïmporteerd en hier tot tras vermalen. Door zelf te vermalen, had men een betere controle op de kwaliteit. Vanuit Nederland verbreidde het gebruik van tras zich weer via Frankrijk naar Engeland en Duitsland.
De Romeinen wonnen tufblokken in steengroeven in de Eifel en brachten deze met platbodems via de Rijn naar ons land om als bouwstenen te gebruiken voor de aanleg van forten en andere verdedigingswerken.
In de middeleeuwen werden grote hoeveelheden tufsteen uit het Zevengebergte en de Eifel aangevoerd voor de bouw van Romaanse kerken. Overigens werden in deze bouwwerken ook stenen gebruikt die afkomstig waren uit gesloopte Romeinse forten. Tuf is erg goed bestand tegen verwering, omdat het weinig bestanddelen bevat die oplossen in regenwater. Veel Romaanse kerken zien er daardoor nog net zo fris uit als toen ze net klaar waren.
Voorkomen in Nederland
Tufzwerfstenen zijn vooral te vinden in het oosten van Gelderland. Vooral bij het grind baggeren bij Lobith, Giesbeek, Bemmel en andere plaatsen langs de grote rivieren maak je grote kans deze stenen tegen te komen. Tijdens het transport door de rivieren zijn de stenen afgerond en kleiner geworden. Tuffragmenten die je op grindhopen bij zandzuigerijen langs de grote rivieren kunt vinden, zijn meestal niet groter dan een mandarijn.
In het westen van het land is tuf veel zeldzamer. Bij Hilversum komt het al bijna niet meer voor. In het Eoceen (56 tot 34 miljoen jaar geleden) zijn in Nederland ook dunne tuflagen afgezet, die nu nog in Noord-Nederland in de diepe ondergrond te vinden zijn. In deze tijd vond nabij Ierland en in het Skagerrakgebied in Denemarken vulkanisme plaats, waardoor in de wijde omtrek as neersloeg.
Tuf is aan elkaar gekitte vulkanische as. Meestal zijn tufstenen licht van kleur, variërend van geel, grijs, bruin tot rood. Uiterlijk lijkt tuf enigszins op zandsteen, dat ook uit samengekitte korrels kleiner dan twee milimeter bestaat, maar tuf voelt scherper aan.
Veel kerken in Twente en in de rest van Nederland zijn gemaakt van tufsteen. Tufsteen is een relatief zachte steensoort die gemakkelijk te bewerken is. Gemalen tufsteen noemt men tras, dit wordt toegevoegd aan metselspecie voor een vaster en waterdicht metselwerk.
In de middeleeuwen werd tufsteen in Nederland vaak gebruikt als bouwmateriaal. Het werd vooral gewonnen in de Eifel en verhandeld via plaatsen als Utrecht en Deventer, waarnaar het over de Rijn en IJssel werd verscheept. Vanaf de dertiende eeuw werd tufsteen steeds vaker vervangen door de dichtbij te produceren baksteen. Maar in de 15e en begin 16e eeuw wordt tufsteen opnieuw toegepast waarna het weer verdween. In de latere Middeleeuwen wordt veel tuf uit oudere bouwwerken gerecycleerd, en toegepast als bekledingsmateriaal van baksteen muren.
​
​
De Blasiuskerk te Delden is voor het eerst gemeld in 1118. Het grootste deel van kerk stamt uit de 15e en begin 16e eeuw. Aan de zuidkant van de toren is nog een voeg te zien waar vroeger de stadsschool was aangebouwd. De zandstenen toren, waarvan de bouw werd begonnen in 1516, is nooit voltooid. Het Kerkplein is tot 1829 als begraafplaats gebruikt. In de jaren 1968-1970 is de kerk geheel gerestaureerd. Meer weten over de Blasiuskerk te Delden, klik hier.
.jpg)
Schildkerk Rijssen
Meer weten over tufsteen?​
​
​
​
​
​
Meer weten over het gebruik en verwering van tufsteen in Nederlandse monumenten?
​
Bron tekst: Geologie van Nederland. (z.d.). Tufsteen - Geologie van Nederland. Geraadpleegd op 7 december 2020, van https://www.geologievannederland.nl/zwerfstenen/beschrijvingen/tufsteen